Kiedy można odwołać oświadczenie
Każdy spadkobierca może bądź przyjąć spadek bez ograniczenia odpowiedzialności za długi (tzw. przyjęcie proste), bądź przyjąć spadek z ograniczeniem tej odpowiedzialności (tzw. przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza), bądź też spadek odrzucić. Zgłosiła się do nas Pani Basia, która z obawy przed długami spadkowymi zdecydowała się odrzucić spadek, po dwóch miesiącach jednak okazało się, że spadkodawca przekazał jej fortunę. Czy jej oświadczenie o odrzuceniu spadku można jakoś cofnąć?
Oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku spadkobierca może złożyć w ciągu sześciu miesięcy od dnia w którym dowiedział się o śmierci np. swojego krewnego. Nie ma więc znaczenia data śmierci tego krewnego, a istotną jest data powzięcia informacji o tym zdarzeniu. Od tego momentu należy właśnie liczyć ww. sześciomiesięczny termin.
W wyżej wymienionym terminie złożyliśmy stosowne oświadczenie. Czy istnieje jednak możliwość jego zmiany bądź cofnięcia w sytuacjach szczególnych?
Na tak postawione pytanie należy udzielić odpowiedzi twierdzącej. Jednakże, taka możliwość istnieje tylko wtedy, gdy owo oświadczenie o odrzuceniu bądź o przyjęciu spadku zostało przez nas złożone pod wpływem błędu lub groźby. Artykuł 1019 k.c. stanowi, iż w takim przypadku należy stosować przepisy o wadach oświadczenia woli z kodeksu cywilnego, z pewnymi odrębnościami, przewidzianymi w tym przepisie, a mianowicie:
- uchylenie się od skutków prawnych ww. oświadczenia zawsze powinno nastąpić przed sądem – tzw. sądem spadku, czyli sądem właściwym do wydania orzeczenia w przedmiocie spadku. Wynika to z konieczności dokonania oceny przez sąd, czy rzeczywiście doszło do złożenia przez nas ww. oświadczenia pod wpływem groźby czy błędu, a następnie konieczności jego zatwierdzenia.
- spadkobierca powinien jednocześnie oświadczyć, czy i jak spadek przyjmuje, czy też go odrzuca.
Co to znaczy, że nasze oświadczenie woli zostało złożone pod wpływem błędu lub groźby???
Możemy powoływać się tylko na błąd uzasadniający przypuszczenie, że gdyby składający oświadczenie woli nie działał pod wpływem błędu i oceniał sprawę rozsądnie, nie złożyłby oświadczenia tej treści. Jest to tzw. błąd co do faktu, a nie co do prawa. Oznacza to, że nie możemy uzasadniać zmiany naszego oświadczenia woli nieznajomością bądź niezrozumieniem przepisów. Błędem co do faktu może być natomiast niewiedza o istnieniu długów spadkodawcy, czy innego rodzaju zobowiązań ze względu na których konieczność realizacji – jako spadkobierców, nie zdecydowalibyśmy się na przyjęcie spadku. Zatem, jeżeli odrzuciliśmy spadek po naszym dziadku, sądząc, że jego długi znacznie przekraczały wartość majątku wchodzącego w skład masy spadkowej (tj. spadku), a następnie dowiedzieliśmy się, że dziadek był właścicielem wartościowej kamienicy w centrum Krakowa, z której wynajmu jesteśmy w stanie spłacić wszystkie długi, a następnie czerpać stały dochód – w związku z czym przyjęlibyśmy spadek, to możemy ze spokojem powoływać się na tę okoliczność jako uzasadniającą zmianę złożonego przez nas oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku.
Przez złożenie oświadczenia woli pod wpływem groźby, należy natomiast rozumieć, złożenie przez nas oświadczenia woli o takiej, a nie innej treści (w tym przypadku będącym oświadczeniem o przyjęciu bądź odrzuceniu spadku) w obawie, że w przypadku jego niezłożenia, nam bądź innej osobie grozi poważne niebezpieczeństwo osobiste lub majątkowe.
Należy jednak pamiętać, że uprawnienie do zmiany złożonego przez nas oświadczenia o przyjęciu bądź odrzuceniu spadku, wygasa jednak po upływie roku:
- w przypadku błędu – od dnia wykrycia błędu przez spadkodawcę,
- w przypadku groźby – od chwili kiedy stan obawy ustał.